Het Financieel Dagblad (FD) heeft op vrijdag 26 januari 2024 een artikel gepubliceerd over veilig omgaan met kwartsstof. In Nederland worden aanrechtbladen gemaakt van hoogwaardige materialen. In de natuursteensector verwerken bedrijven hiervoor onder meer marmer, hardsteen, graniet, kwartsiet, keramiek, marmer- en kwartscomposiet. Kwartscomposiet bevat fijn gemalen kwarts, dat bij zagen en boren vrijkomt als respirabel kwartsstof. Dit respirabel kwartsstof kan tot gezondheidsproblemen leiden, met silicose tot gevolg, in de volksmond stoflongen genoemd. En hier was het artikel in het FD op gefocust; hoe ontstaat silicose, wat zijn de gevolgen en wat kunnen de sector en/of de overheden eraan doen?
‘Man 39 jaar, last van droge hoest. Diagnose silicose. Of, man 50 jaar, kortademig. Diagnose is weer silicose.’ Zou ik weglaten. Is stemmingmakerij. Hiermee begon het FD het artikel dat als kop ‘Ziek door hip aanrechtblad: ook in Nederland komt onderzoek voor’. De ziekte silicose – stoflongen – is in Nederland vrijwel alleen bekend als een mijnwerkersziekte. De twee hierboven genoemde ziektegevallen betreft echter mannen die keukenbladen in België installeerden en bewerkten. Een expert in beroepsziekten aan de Katholieke Universiteit Leuven stelt in het artikel dat ongeveer een derde van de patiënten met silicose die hij het afgelopen jaar behandelde voor silicose de ziekte waarschijnlijk opliepen tijdens het werken met kwartscomposiet.
Verbod Australië
Ook onderzoekers in Australië leggen het verband tussen silicose en het werken met kwartscomposiet. Deze conclusie heeft ertoe geleid dat de Australische regering per 1 juli 2024 het importeren, bewerken en verkopen van kwartscomposietbladen gaat verbieden. Vooruitlopend op dit verbod gaat Ikea in Australië alle keukenbladen uit de handel nemen, meldt het FD. De Nederlandse tak van Ikea ziet daar echter geen aanleiding toe. In navolging van het Australische besluit heeft de Amerikaanse staat Californië een noodmaatregel afgeroepen, die nog een stukje verder gaat. Niet alleen kwartscomposiet wordt hierin genoemd, maar alle steensoorten inclusief natuursteen krijgen een maximum gehalte respirabel kwartsstof voorgeschreven.
Situatie Nederland
Nederland heeft een lange historie met silicose, zo schrijft het FD. Eerst in de mijnbouw, later in de bouwsector. Dit heeft in 1951 geleid tot de Silicosewet, waaruit ook het Zandsteenbesluit uit voort vloeide. Dit besluit verbiedt alle natuursteenbedrijven het werken met zandsteen – enkele erkende restauratiebedrijven uitgezonderd. Zandsteen bevat een lager percentage kwarts dan kwartscomposiet (95 procent), waarom mag dat wel worden bewerkt en verkocht, vragen de journalisten van FD zich af. Een expert van TNO stelt dat er geen goed antwoord is op die vraag als het producten betreft die in vaste vorm veilig zijn, maar waarvan de stof bij bewerking gevaarlijk is. De wet schrijft voor dat dan alternatieven moeten worden gezocht, bijvoorbeeld natuursteen of bladen met een veel lager kwartsstofgehalte.
Het betreft een eindproduct
Een veiligheidsexpert van ViB fabriek, een bedrijf dat veiligheidsbladen opstelt, stelt dat keukenbladen een eindproduct zijn, daar hoeft geen waarschuwing op te staan. Het is namelijk niet de bedoeling dat je in een eindproduct gaat zagen. Hij trekt de vergelijking met golfplaten van asbest, die zijn in principe ongevaarlijk totdat je erin gaat zagen en je niet de juiste beschermingsmiddelen gebruikt. En daar ligt de crux, bij het bewerken van kwartscomposietbladen moeten voldoende veiligheidsmaatregelen worden genomen, stelt ook Jetstone in het artikel. Dus uitsluitend bewerken met behulp van water, in combinatie met afzuiging en persoonlijke beschermingsmiddelen. Dus is het ook een kwestie van voorlichting aan de gebruikers. Het komt namelijk nog wel eens voor dat de keukenbladen ter plekke beter passend gemaakt moeten worden. Installateurs die in het artikel anoniem worden geciteerd, beweren dat ze hierbij bijvoorbeeld geen beschermende maskers dragen. Of dat ze de werkzaamheden buiten uitvoeren, uit de wind staand. Een monteur zegt dat hem nooit is verteld dat hij voorzichtig moet zijn.
Verbod overwegen
De koepel van Europese vakbonden – Etui – geeft in het artikel aan te werken aan een verlaging van de kritische grenswaarden voor kwartsstof waaraan medewerkers mogen worden blootgesteld. En onderzoeker stelt in het artikel dat als gevolg van de risico’s die nu aan het licht zijn gekomen Europa een verbod van kwartscomposiet moet overwegen.
De reactie van producenten van kwarstscomposietbladen om het kwartsstofgehalte in hun producten drastisch te verlagen, is volgens de onderzoekers in Australië geen oplossing. Er is namelijk geen bewijs dat kwartsstof in deze kunststenen een veilig niveau kunnen hebben…
Nuancering gepast
Bovenstaande samenvatting van het artikel uit het Financieel Dagblad suggereert dat medewerkers in Nederland – net als in Australië – volop worden blootgesteld aan de risico’s die bij het bewerken van kwartscomposiet horen. Enige nuancering is echter gepast. Zo is het in Australië het materiaal jarenlang droog bewerkt, daar waar in Nederland al sinds de introductie van kwartscomposiet in 1995 het met water wordt bewerkt. Daarnaast wordt Europees gezien niet alleen een strengere normering voor kwartscomposiet en keukenwerkbladen onderzocht, het betreft de algehele normen voor kwartsstof in Europa. Kwartsstof komt ook vrij bij het zagen en boren in beton, kalkzandsteen en bakstenen. Ten slotte de bewering van de Australische onderzoekers dat het verlagen van het percentage kwartsstof in kwartscomposiet nog steeds een gezondheidsrisico oplevert. Ook hierbij is van belang hoe je het materiaal bewerkt. Sterker nog, in Australië vindt momenteel een heronderzoek plaats om te beoordelen of low-silica onder de juiste voorwaarden is toegestaan. De conclusie is dat het bewerken van kwartscomposiet met gebruik van de juiste beschermingsmiddelen veilig moet kunnen.
Informatie is verder te vinden op de site van Volandis en die van het ministerie van SZW: